18_03

рднाрд░рдд рдХी рдЬрдирдЬाрддि ::: рднीрд▓ (Tribes of India ::: BHEEL)

#1.рднीрд▓ рдЬрдирдЬाрддि ::::


рднीрд▓ рдЬрдирдЬाрддि рднाрд░рдд рдХी рдЖрджिрдо рдЬрдирдЬाрддि рд╣ैं.рднीрд▓ рд╢рдм्рдж рдж्рд░рд╡िрдб़ рд╢рдм्рдж рдмिрд▓्рд▓ рдХा рд░ूрдкाрддंрд░рдг рд╣ैं,рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ैं рдзрдиुрд╖ рдЪूंрдХि рдпрд╣ рдЬाрддि рдзрдиुрд╖ рд╡िрдзा рдоें рдиिрдкुрдг рд╣ोрддी рд╣ैं,рдЕрдд : рдЗрд╕ी рд╕े рдЗрд╕рдХा рдиाрдо рднीрд▓ рдкрдб़ा.

рднीрд▓ों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд░ाрдоाрдпрдг, рдорд╣ाрднाрд░рдд рдФрд░ рдкुрд░ाрдгों рдоें рднी рдоिрд▓рддा рд╣ैं. рд╡ैрджिрдХ рдХाрд▓ рдХी рдЕрдиाрд░्рдп рдЬाрддिрдпों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдиिрд╖ाрдж рдоें рдПрдХ рдЬाрддि рднीрд▓ рднी рдеी.

#2.рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╡िрддрд░рдг ::::


рдпрд╣ рдЬрдирдЬाрддि рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢, рдЧुрдЬрд░ाрдд, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдФрд░ рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ैं.
рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЬिрд▓ों рдЭाрдмुрдЖ, рдЕрд▓ीрд░ाрдЬрдкुрд░, рдзाрд░,рдмрдб़рд╡ाрдиी рдЖрджि рдЬिрд▓ें рдЗрд╕ рдЬрдирдЬाрддि рдХी рдмाрд╣ुрд▓्рдпрддा рд╡ाрд▓ें рд╣ैं.

рднीрд▓ рднाрд░рдд рдХी 3 рд░ी рдмрдб़ी рдЬрдирдЬाрддि рд╣ैं.рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдХी рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдЬрдирдЬाрддि рд╣ैं,рдЬिрд╕рдХा рдХुрд▓ рдЬрдирдЬाрддि рдЬрдирд╕ँрдЦ्рдпा рдоें 37.7% рдпोрдЧрджाрди  рд╣ैं.(рдЬрдирдЧрдгрдиा 2011)


# 3.рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╡िрд╢ेрд╖рддा ::::

рднीрд▓  рдаिрдЧрдиें,рдмाрд▓ рдШुंрдШрд░ाрд▓ें,рдиाрдХ рдЪोрдб़ी рдФрд░ рдд्рд╡рдЪा рдХा рд░ंрдЧ рддाрдо्рдмिрдпा рдЬैрд╕ी рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рд╕े рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддें рд╣ैं.

рдЕрди्рдп рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рднीрд▓ рд╕ुंрджрд░ рд╣ोрддें рд╣ैं.

рдпрд╣ рдЬрдирдЬाрддि рдк्рд░ोрдЯ़ो рдЖрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓ाрдЗрдб़ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХрд░рддी рд╣ैं.

#4.рдиिрд╡ाрд╕ :::

рднीрд▓ рдкрд╣ाрдб़ी рдкрд░ рдмाँрд╕,рдЦрдкрд░ेрд▓ рдФрд░ рд▓рдХрдб़ी рд╕े рдмрдиें рдордХाрдиों рдоें рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддें рд╣ैं.рджो рдордХाрдиों рдХे рдмीрдЪ рджूрд░ी рдХाрдлी рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ैं.
рдлाрд▓िрдпा
 рдлाрд▓्рдпा

рдЗрдирдХे рдиिрд╡ाрд╕ рдХो рдлाрд▓्рдпा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ैं.

рднीрд▓ों рдХे рдШрд░ рдХाрдлी рдмрдб़ें рдФрд░ рдЪोрдб़ें рд╣ोрддें рд╣ै.

#5.рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा :::

рднीрд▓ों рдоें 5 рдЙрдкрдЬाрддिрдпाँ рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╣ैं.рдЬिрдирдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं ,рднीрд▓,рднिрд▓ाрд▓ा,рдкрдЯाрд▓िрдпा,рд░рдеिрдпाрд╕ рдФрд░ рдмैрдЧाрд╕.

рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднी рдЕрдиेрдХ рдЙрдкрдЬाрддिрдпाँ рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╣ैं рдЬैрд╕ें -- рднрдЧрдд,рдкुंрдЬाрд░ों,рдХोрдЯ़рд╡ाрд░.

рдЖрд░्рдеिрдХ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднी рднीрд▓ों рдоें рд╕ंрд╕्рддрд░рдг рдоैрд▓े рднीрд▓ рдФрд░ рдЙрдЬрд▓े рднीрд▓ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ैं.

рдЬिрди рднीрд▓ों рдиे рдоुрд╕्рд▓िрдо рдзрд░्рдо рдЕрдкрдиा рд▓िрдпा рд╣ैं рдЙрдирдХो рддрдб़рд╡ी рднीрд▓ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ैं.

#6.рд░рд╣рди - рд╕рд╣рди рдФрд░ рд╡ेрд╖рднूрд╖ा :::


рднीрд▓ рдЕрдд्рдпंрдд рд░ंрдЧ рдк्рд░िрдп рдЬрдирдЬाрддि рд╣ैं.рдЗрдирдХी рд╕्рдд्рд░ीрдпों рдХो рд╕рдЬрдиा рд╕рд╡ंрд░рдиा,рдЧुрджाрдиा,рдФрд░ рд░ंрдЧрдмिрд░ंрдЧें рдХрдкрдб़े рдкрд╣рдирдиा рдмрд╣ुрдд рднाрддा рд╣ैं.
рднीрд▓ рдЬрдирдЬाрддि
 рднीрд▓ рдЬрдирдЬाрддि рдХी рдорд╣िрд▓ाрдпें

рдЖрднूрд╖рдгों рдоें рдЪाँрджी рдпा рдЧिрд▓्рдЯ़ рдХे рдЖрднूрд╖рдг рдкрд╣рдирдиा рдкрд╕ंрдж рдХрд░рддें рд╣ैं.
рд╕्рдд्рд░ी рдХрдорд░ рдоें,рдХाрди,рд╣ाрде рдиाрдХ рдФрд░ рдЧрд▓ें рдоें рдЖрднूрд╖рдг рдкрд╣рдирддें рд╣ैं рд╡рд╣ीं рдкुрд░ूрд╖ рдХाрди,рд╣ाрде рдФрд░ рдкाँрд╡ рдоें рдЖрднूрд╖рдг рдкрд╣рдирддें рд╣ैं.

рд╕्рдд्рд░ीрдпाँ рдШाрдШрд░ा рдЪोрд▓ी рдкрд╣рдирддी рд╣ैं,рдФрд░ рдЙрд╕ рдкрд░ рдЕंрдЧрд░рдЦा рдбाрд▓рдХрд░ рд░рдЦрддी рд╣ैं,рдЬрдмрдХि рдкुрд░ूрд╖ рдзोрддी,рдХрдо़ीрдЬ рдФрд░ рд╕िрд░ рдкрд░ рдкрдЧрдб़ी рдзाрд░рдг рдХрд░рддें рд╣ैं.

#7.рд╡िрд╡ाрд╣ :::

рднीрд▓ рдЬрдирдЬाрддि рдкिрддृ рд╕рдд्рддाрдд्рдордХ рд╣ैं,рдЬрд╣ाँ рд╕्рддрд░ी рд╢ाрджी рдХे рдмाрдж рдкрддि рдХे рдШрд░ рдЖрдХрд░ рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддी рд╣ैं.

рднीрд▓ों рдоें рд╣рд░рдг рд╡िрд╡ाрд╣,рдЧंрдзрд░्рд╡ рд╡िрд╡ाрд╣, рдХ्рд░рдп рд╡िрд╡ाрд╣ рдФрд░ рд╕ेрд╡ा рд╡िрд╡ाрд╣ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ैं.рдпे рд╕ाрдоाрди्рдпрдд: рдПрдХрд▓ рд╡िрд╡ाрд╣ी рд╣ोрддें рд╣ैं рдкрд░ंрддु рдХрд╣ी - рдХрд╣ी рдмрд╣ुрд╡िрд╡ाрд╣ рднी рджेрдЦрдиें рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ैं,рдЬो рд╕ंрдкрди्рди рднीрд▓ों рдоें рджेрдЦा рдЬाрддा рд╣ैं.

рднीрд▓ों рдХा рдк्рд░рдгрдп рдкрд░्рд╡ рднрдЧोрд░िрдпा рдФрд░ рдЧोрд▓ рдЧрдзेрдб़ों рдмрд╣ुрдд рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдЙрдд्рд╕рд╡ рд╣ैं.рдЧोрд▓ рдЧрдзेрдб़ों рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХी рднीрд▓ рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдоें рддрдеा рднрдЧोрд░िрдпा рдкрд╢्рдЪिрдоी рдо.рдк्рд░.рдХी рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдоें рдордиाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं.

рднрдЧोрд░िрдпा рдлाрд▓्рдЧुрди рдоाрд╕ рдоें рдордиाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं рд╣ोрд▓ी рдХे рдкрд╣рд▓ें рдЖрдиें рд╡ाрд▓ें рд╕ाрдк्рддाрд╣िрдХ рдмाрдЬाрд░ों рдоें рднीрд▓ी рдирд╡рдпुрд╡рдХ рдпुрд╡рддिрдпाँ рдПрдХрдд्рд░िрдд рд╣ोрддें рд╣ैं.рдФрд░ рдПрдХ рджूрд╕рд░ें рдХो рдкрд╕ंрдж рдЖрдиें рдкрд░ рднाрдЧрдХрд░ рд╢ाрджी рдХрд░ рд▓ेрддें рд╣ैं.


рднीрд▓ों рдоें рд╡рдзू рдоूрд▓्рдп рдк्рд░рдеा рдХे рдк्рд░рдЪрд▓рди рдХे рдХाрд░рдг рдпрджि рдпुрд╡рдХ рд▓рдб़рдХी рдХे рдоाрддा рдкिрддा рдХो рд╡рдзू рдоूрд▓्рдп рдирд╣ीं рджे рдкाрддा рд╣ैं,рддो рд▓рдб़рдХी рдХे рдкिрддा рдХे рдпрд╣ाँ рд╡рдзूрдоूрд▓्рдп рдкूрд░ा рд╣ोрдиें рддрдХ рд╕ेрд╡ा рдХрд░рддा рд╣ैं,рд╡рдзू рдоूрд▓्рдп рдкूрд░ा рд╣ोंрдиें рдкрд░ рджोंрдиों рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░ूрдк рд╕े рд░рд╣рдиें рд╣ेрддू рдЫोрдб़ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ैं.


#8.рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЬीрд╡рди ::::

рдпрд╣ рдЬрдирдЬाрддि рдЗрдирдХे рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЙрдд्рд╕рд╡ों рдХो рдмрдб़े рдЪाрд╡ рдФрд░ рдзूрдордзाрдо рд╕े рдордиाрддी рд╣ैं.
рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиृрдд्рдп рднрдЧोрд░िрдпा, рдб़ोрд╣ा,рдмрдб़рд╡ा,рдШूрдорд░ рдФрд░ рдЧोрд░ी рд╣ैं.

# 9.рдзाрд░्рдоिрдХ рдЬीрд╡рди ::::

рднीрд▓ рдЖрдд्рдоा,рднूрдд - рдк्рд░ेрдд рдФрд░ рдкुрдирд░्рдЬрди्рдо рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рдиें рд╡ाрд▓ी рдЬрдирдЬाрддि рд╣ैं.
рдпрд╣ рджीрд╡ाрд▓ी,рджрд╢рд╣рд░ा ,рд╣ोрд▓ी рдЖрджि рдкрд░्рд╡ рдзूрдордзाрдо рд╕े рдордиाрддें рд╣ैं.

рдЖрдзुрдиिрдХ рдЬीрд╡рдирд╢ैрд▓ी рдФрд░ рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдХा рдЗрд╕ рдЬрдирдЬाрддि рдкрд░ рдЧрд╣рд░ा   рдк्рд░рднाрд╡ рдкрд░ीрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ुрдЖ рд╣ैं,рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЕрдиेрдХ рднीрд▓ों рдиे рдЕрдкрдиा рдзрд░्рдо рдмрджрд▓ा рд╣ैं рдФрд░ рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдЧ्рд░рд╣рдг рдХिрдпा рд╣ैं.

рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдЗрд╕ рдЬрдирдЬाрддि рдоें рдЕрдиेрдХ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдиे рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЪेрддрдиा рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХिрдпा рд╣ैं,рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЗрдирдХी рдк्рд░ाрдЪीрди рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХो рдкुрд░्рдирд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ुрдИ рд╣ैं.

рдкрд░ंрддु рдлिрд░ рднी рдЗрдирдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि,рд▓ोрдХ рдХрд▓ा рдФрд░ рдкрд░ंрдкрд░ा рдХो рдЕрдХ्рд╖ुрдг्рдп рдмрдиाрдпें рд░рдЦрдиें рд╣ेрддू рдЧंрднीрд░ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХी рдЕрднी рднी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ैं.


реж рд╕ंрдеाрд▓ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдмाрд░ें рдоें рд╡िрд╕्рддाрд░рдкूрд░्рд╡рдХ рдЬाрдиिрдпें


реж рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рд╕ाрдоाрди्рдп рдЕрдз्рдпрдпрди



рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं: