#1.рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХे рд╕्рдерд▓,рдЦोрдЬрдХрд░्рддा, рд╡рд░्рд╖ рдПँрд╡ рдирджी рддрдЯ़ :::
#(рдЕ) рд╣рдб़рдк्рдкा (Haddapa) :::
рд╣рдб़рдк्рдкा рдиाрдордХ рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рдЦोрдЬрдХाрд░्рдп рд╕рди् 1921 рдоें рджрдпाрд░ाрдо рд╕ाрд╣рдиी рдиे рдХिрдпा рдеा. рдпрд╣ рд╕्рдерд▓ рд░ाрд╡ी рдирджी рдХे рддрдЯ़ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ैं.рдпूрдиाрдиी рд▓ोрдЧ рд╣рдб़рдк्рдкा рдоें рдХрдкाрд╕ рдкैрджा рд╣ोрдиें рдХे рдХाрд░рдг рдЗрд╕े рд╕िрдг्рдб़рди рдХрд╣рддें рдеें.
# (рдЖ) рдоोрд╣рдирдЬोрджрдб़ों (Mohanjodado) :::
рдоोрд╣рдирдЬोंрджрдб़ों рд╕िрди्рдзु рдирджी рдХे рддрдЯ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ैं.рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдХे рдЦोрдЬрдХрд░्рддा рд░ाрдЦрд▓рджाрд╕ рдмрдирд░्рдЬी рд╣ैं.рдЬिрди्рд╣ोंрдиें рд╕рди् 1922 рдоें рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдХो рдЦोрдЬा рдеा.
рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рдмрдб़े - рдмрдб़े рд╕्рдиाрдиाрдЧाрд░ рдоिрд▓ें рд╣ैं.
# (рдЗ) рдХाрд▓ीрдмंрдЧा (Kalibanga) :::
рдпрд╣ рд╕्рдерд▓ рд╕рди् 1953 рдоें рдЙрдд्рдЦрдиिрдд рд╣ुрдЖ. рдЗрд╕рдХे рдЙрдд्рдЦрдирдирдХрд░्рддा рдмी.рдмी.рд▓ाрд▓ рдФрд░ рдЕрдорд▓ाрдиंрдж рдШोрд╖ рдеे.рдпрд╣ рд╕्рдерд▓ рдШрдЧ्рдШрд░ рдирджी рдХे рддрдЯ़ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ैं.
рдХाрд▓ीрдмंрдЧा рдХी рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдпрд╣ рд╣ैं,рдХि рдпрд╣ाँ рдпрдЧ्рдпीрдп рд╡ेрджी рдФрд░ рдЪूрдб़िрдпा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ рд╣ैं.
● рдпрд╣ рднी рдкреЭे ЁЯСЗЁЯСЗЁЯСЗ
● рдо.рдк्рд░.рдХी рдирджी
рдЧ्рд░ीрди рд╣ाрдКрд╕ рдк्рд░рднाрд╡ рдХे рдмाрд░ें рдоें рдЬाрдиें
# (рдИ) рдЪрди्рд╣ुрджрдб़ों (chanhudado) :::
рдпрд╣ рд╕्рдерд▓ рд╕िрди्рдзु рдирджी рдХे рддрдЯ़ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ैं.рдЬрд╣ाँ рдЙрдд्рдЦрдирди рдХाрд░्рдп рдПрди.рд╕ी.рдордЬूрдорджाрд░ рдж्рдзाрд░ा рд╕рди् 1931 рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा.
# (рдЙ) рд░ोрдкрдб़ (Ropad) :::
рдпрд╣ рд╕्рдерд▓ рд╕рддрд▓рдЬ рдирджी рдХे рддрдЯ़ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ैं.рдЬँрд╣ा рдЙрдд्рдЦрдирди рдХाрд░्рдп рд╕рди् 1953 рдпрдЧ्рдпрджрдд्рдд рд╢рд░्рдоा рдХे рдиिрд░्рджेрд╢рди рдоें рд╣ुрдЖ рдеा.
# (рдК) рд▓ोрдерд▓ (Lothal) :::
рд▓ोрдерд▓ рдЧुрдЬрд░ाрдд рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ैं.рдпрд╣ рд╕्рдерд▓ рднोрдЧрд╡ा рдирджी рдХे рддрдЯ़ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ैं.рдпрд╣ाँ рдпрдЧ्рдпीрдп рд╡ेрджी рдФрд░ рдбाँрдХрдпाрд░्рдб рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ैं.рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рдЙрдд्рдЦрдирди рдХाрд░्рдп рдП.рдЖрд░.рд░ाрд╡ рдХे рдиिрд░्рджेрд╢рди рдоें рд╕рди् 1957 рдоें рд╣ुрдЖ рдеा.
# (рдП) рд╕ुрдд्рдХाрдЧेрдирдб़ोрд░ (Sutkagendor) :::
рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдХी рдЦोрдЬ рдУрд░ेрди рд╕्рдЯाрдЗрд▓ рдФрд░ рдЬाрд░्рдЬ рдб़ेрд▓्рд╕ рдиे рд╕рди् 1927 рдФрд░ 1962 рдоें рдХी рдеी.рдпрд╣ рд╕्рдерд▓ рджाрд╢्рдд рдирджी рдХे рддрдЯ़ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ैं.
# (рдР) рд╕ुрд░рдХोрдЯ़рдбा (Surkotada) :::
рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдХे рдЙрдд्рдЦрдирдирдХрд░्рддा рдЬрдЧрддрдкрддि рдЬोрд╢ी рдеे.рдЬिрди्рд╣ोंрдиें рд╕рди् 1964 рдоें рдпрд╣ाँ рдЙрдд्рдЦрдирди рдХाрд░्рдп рдХिрдпा.
# (рдУ) рдЖрд▓рдордЧीрд░рдкुрд░ (Alamgiepur) :::
рдпрд╣ рд╕्рдерд▓ рд╣िрдг्рдб़рди рдирджी рдХे рддрдЯ़ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ैं.рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рдЙрдд्рдЦрдирди рдХाрд░्рдп рд╕рди् 1958 рдоें рдпрдЧ्рдпрджрдд्рдд рд╢рд░्рдоा рдж्рдзाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा.
# (рдФ) рдмрдирд╡ाрд▓ी (Banvali) :::
рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдХा рдЙрдд्рдЦрдирди рдЖрд░.рдПрд╕.рдмिрд╖्рдЯ рдиे рд╕рди् 1973 рдоें рдХिрдпा рдеा.
# (рдЕं) рд░ंрдЧрдкुрд░ (Rangpur) :::
рдпрд╣ рд╣рдб़рдк्рдкा рдХाрд▓ीрди рд╕्рдерд▓ рднाрджрд░ рдирджी рдХे рддрдЯ़ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рдеा.рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдХा рдЙрдд्рдЦрдирди рдХाрд░्рдп рдПрдо.рдПрд╕.рд╡рдд्рд╕ рдиे 1931 рдФрд░ 1953 рдоें рдХिрдпा рдеा.
# (рдЕ:) рдХोрдЯрджीрдЬी (Kotdiji ) :::
рд╕िрди्рдзु рдирджी рдХे рддрдЯ़ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рдпрд╣ рд╕्рдеाрди рд╕рди् 1955 рдоें рдЙрдд्рдЦрдиिрдд рд╣ुрдЖ рдеा.рдпрд╣ाँ рдХे рдЙрдд्рдЦрдирдирдХрд░्рддा рдл़рдЬрд▓ рдЕрд╣рдордж рдЦाँ рдеे.
# 2 рдордз्рдпрдХाрд▓ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдзाрд░्рдоिрдХ рдЖंрджोрд▓рди рдФрд░ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп :::
1.рдЪिрд╢्рддी рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп :::
рдЗрд╕ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдоुрдЗрдиुрдж्рджीрди рдЪिрд╢्рддी рдеे.рдЗрд╕ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХा рдХाрд▓рдХ्рд░рдо 1190 рдИ.рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ैं.рдпрд╣ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рд╕ूрдлी рдордд рдХो рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓ा рдеा.
2.рд╕ुрд╣ाрд░ाрд╡рд░्рджी рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा :::
рдпрд╣ рднी рд╕ूрдлीрд╡ाрдж рдХो рдоाрдирдиें рд╡ाрд▓ा рдк्рд░рдоुрдЦ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдеा.рдЬिрд╕рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдмрд╣ाрдЙрдж्рджीрди рдЬрдХाрд░िрдпा рдиे рдЗрд╕рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1250 рдИ.рдоें рдХी рдеी.
3.рдлिрд░рджौрд╕िрдпा рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп :::
рдЗрд╕ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 14 рд╡ी рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд╕рд░рдлुрдж्рджीрди рдпाрд╣िрдпा рдиे рдХी рдеी.рдпрд╣ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рднी рд╕ूрдлी рдордд рдХो рдоाрдирдиें рд╡ाрд▓ा рдеा.
4.рдзрд░्рдорджाрд╕ी рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп :::
15 рд╡ी рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ рдХुрд░ूрддिрдпों рдХे рд╡िрд░ूрдж्рдз рд╡्рдпाрдкрдХ рдЬрди рдЪेрддрдиा рдХा рд╕ंрдЪाрд░ рдХिрдпा рдеा.рдЗрд╕ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХे рдк्рд░рд╡рд░्рддрдХ рд╕ंрдд рдХрдмीрд░рджाрд╕ рдеे.
5.рдорд╣рджрд╡ी рдЖрди्рджोंрд▓рди :::
рд╕ैрдпрдж рдоुрд╣рдо्рдордж рдорд╣рджी рдж्рдзाрд░ा рдк्рд░рд╡рд░्рддिрдд рдпрд╣ рдЖрди्рджोंрд▓рди 15 рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕ुрдзाрд░ рдЖрди्рджोрд▓рди рдеा.
6.рд╢рдд्рддाрд░ी рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп :::
рдЕрдм्рджुрд▓ा рд╢рдд्рддाрд░ी рдж्рдзाрд░ा рдк्рд░рд╡рд░्рддिрдд рдпрд╣ рдЖрди्рджोंрд▓рди 15 рд╡ी рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдеा.рдпрд╣ рднी рд╕ूрдлीрд╡ाрдж рдХो рдоाрдирдиें рд╡ाрд▓ा рдЖंрджोंрд▓рди рдеा.
7.рдХाрджिрд░ी рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा :::
рд╕ूрдлीрд╡ाрдж рдХो рдоाрдирдиें рд╡ाрд▓ा рдпрд╣ рдЖंрджोंрд▓рди рд╢ेрдЦ рдЕрдм्рджुрд▓ рдХाрджिрд░ рдж्рдзाрд░ा рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдеा.
8.рдиिрдкрдЦ рдЖрди्рджोंрд▓рди :::
рдпрд╣ 16 рд╡ी рд╢рддाрдм्рджी рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖंрджोंрд▓рди рдеा.рдЬो рд╕ंрдд рджाрджू рджрдпाрд▓ рдж्рдзाрд░ा рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдеा.
9.рд╕िрдХ्рдЦ рдзрд░्рдо :::
16 рд╡ी рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдЧुрд░ूрдиाрдирдХ рдиे рдЗрд╕ рдзрд░्рдо рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдеी.
10.рд╣рд░िрдХीрд░्рддрди рдоंрдб़рд▓ी :::
рдЗрд╕ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдЪैрддрди्рдп рдорд╣ाрдк्рд░рднु рдеे. 16 рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХा рдпрд╣ рдк्рд░рдоुрдЦ рдзाрд░्рдоिрдХ рдЖंрджोंрд▓рди рдеा.
11.рд░ोрд╢рдиिрдпा рдЖंрджोंрд▓рди :::
рдоिрдпां рдмाрдЬिрдж рдЕंрд╕ाрд░ी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдпрд╣ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖंрджोंрд▓рди рдеा. рдЬो 16 рд╡ी рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдеा.
12.рдкुрд╖्рдЯि рдоाрд░्рдЧ :::
рдпрд╣ рдЖрди्рджोंрд▓рди рднी 16 рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд╡рд▓्рд▓рднाрдЪाрд░्рдп рдж्рдзाрд░ा рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдеा.
13. рдмाрд░рдХрд░ी рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп :::
16 рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдПрдХрдиाрде рдж्рдзाрд░ा рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖंрджोंрд▓рди рдеा.
14.рдирдХ्рд╢рдмंрджी рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा :::
рдЦ़्рд╡ाрдЬा рдмाрдХी рд╡िрд▓्рд▓ाрд╣ рдж्рдзाрд░ा 17 рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ूрдлी рдЖंрджोंрд▓рди рдеा.
15.рдзाрд░рдХрд░ी рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп :::
рд░ाрдорджाрд╕ рдж्рдзाрд░ा 17 рд╡ी рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдЖंрджोंрд▓рди рдеा.
#3.рдк्рд░рдоुрдЦ рджрд░्рд╢рди рдПँрд╡ рдЙрдирдХे рдк्рд░рд╡рд░्рддрдХ :::
рдХ्рд░. рдиाрдо рджрд░्рд╢рди. рдк्рд░рд╡рд░्рддрдХ
1. рдмौрдж्рдз рджрд░्рд╢рди. рдЧौрддрдо рдмुрдж्рдз
2. рдЬैрди рджрд░्рд╢рди. рдорд╣ाрд╡ीрд░
3. рдЖрдЬीрд╡рдХ. рдордХ्рдЦрд▓िрдЧोрд╢рд▓
4. рдЕрдХ्рд░िрдпाрд╡ाрдж. рдкूрд░рдг рдХाрд╢्рдпрдк
5. рдиिрд╕्рдп рдкрджाрд░्рдерд╡ाрдж. рдкрдХुрдз рдХाрдЪ्рдпाрди
6. рдЕрдж्рдзैрддрд╡ाрдж. рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп
7. рд╡िрд╢िрд╖рдЯाрдж्рдзैрдд. рд░ाрдоाрдиुрдЬाрдЪाрд░्рдп
8. рдж्рдзैрддाрдж्рдзैрдд. рдиिрдо्рдмрдХाрдЪाрд░्рдп
9. рд╢ुрдж्рдзाрдж्рдзैрдд. рд╡рд▓्рд▓рднाрдЪाрд░्рдп.
10. рдкाрд╢ुрдкрдд. рд▓рдХुрд▓िрд╢.
# 4.рдоौрд░्рдпोंрдд्рддрд░рдХाрд▓ीрди рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ :::
рдХ्рд░. рдиाрдо рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░
1. рдорд╣ाрднाрд╖्рдп. рдкрддंрдЬрд▓ि
2. рдордиुрд╕्рдоृрддि рдордиु
3. рдпाрдЧ्рд╡рд▓्рдХ рд╕्рдоृрддि рдпाрдЧ्рдпрд╡рд▓्рдХ
4. рдЪрд░рдХ рд╕ंрд╣िрддा рдЪрд░рдХ
5. рдиाрдЯ्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рднाрд╖्рдп
6. рдХाрдорд╕ूрдд्рд░ рд╡ाрдд्рд╕्рдпाрдпрди
7. рдоृрдЪ्рдЫрдХрдЯिрдХ. рд╢ूрдж्рд░рдХ
8. рд╕्рд╡рдк्рдирд╡ाрд╕рд╡рджрдд्рддा рднाрд╕
9. рдмुрдж्рдзрдЪрд░िрдд. рдЕрд╢्рд╡рдШोрд╖
10. рд╕ौрди्рджрд░ाрдиंрдж. рдЕрд╢्рд╡рдШोрд╖
11. рдЧाрдеाрд╕рдк्рддрд╢рддी рд╣ाрд▓
12. рдмृрд╣рдд्рдХрдеा рдЧुрдгाрдв्рдп
# 4.рдоुрдЧрд▓рдХाрд▓ рдоें рднाрд░рдд рдоें рдХाрд░рдЦाрдиा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиें рд╡ाрд▓ें рдпूрд░ोрдкीрдп рд╡्рдпाрдкाрд░ी ::::
рдХ्рд░. рд╕्рдеाрдкिрдд рдХाрд░рдЦाрдиा рджेрд╢
1. рдХोрдЪिрди 1503 рдИ. рдкुрд░्рддрдЧाрд▓
2. рдоुрд╕рд▓ीрдкрдЯ्рдЯрдо 1605 рдИ. рдб़рдЪ
3. рд╕ूрд░рдд 1608 рдИ. рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ
4. рдЯ्рд░ंрдХрдмाрд░ 1620 рдИ. рдбेрдирдоाрд░्рдХ
5. рд╕ूрд░рдд 1688 рдИ. рдл्рд░ांрд╕ीрд╕ी
# 5.1857 рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕рдорд░ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдХेрди्рдж्рд░ рдФрд░ рдиेрддृрдд्рд╡рдХрд░्рддा ::::
рдХ्рд░. рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХेрди्рдж्рд░ рдиेрддृрдд्рд╡рдХрд░्рддा
1. рджिрд▓्рд▓ी рдмрд╣ाрджुрд░ рд╢ाрд╣ рдЬ़рдлрд░
2. рд▓рдЦрдирдК. рдмेрдЧрдо рд╣рдЬрд░рдд рдорд╣рд▓
3. рдХाрдирдкुрд░ рдиाрдиा рд╕ाрд╣ाрдм
4. рдЭाँрд╕ी рд░ाрдиी рд▓рдХ्рд╖्рдоीрдмाрдИ
5. рдЗрд▓ाрд╣рдмाрдж. рд▓िрдпाрдХрдд рдЕрд▓ी
6. рдмрдиाрд░рд╕ рд╕ेрдиा ,рдЬрдирддा
7. рдмिрд╣ाрд░. рдХुँрд╡рд░рд╕िंрд╣
8. рдкंрдЬाрдм. рдЖрдо рдЬрдирддा
9. рдмрд░ेрд▓ी рдмрдЦ्рдд рдЦाँ
#6. рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдПрдХ्рдЯ़ рдФрд░ рдХाрдиूрди ::::
рдХ्рд░. рдПрдХ्рдЯ/рдХाрдиूрди. рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрдзिрдХाрд░ी
1. рд░ेрдЧ्рдпूрд▓ेрдЯिंрдЧ рдПрдХ्рдЯ़ рд╡ाрд░ेрди рд╣ेрд╕्рдЯिрдЧ
(1773)
2. рдкिрдЯ्рд╕ рдЗंрдб़िрдпा рдПрдХ्рдЯ़ рд╡ाрд░ेрди рд╣ेрд╕्рдЯिंрдЧ
(1784).
3. рдЪाрд░्рдЯрд░ рдПрдХ्рдЯ़ рд▓ाрд░्рдб़ рдоिंрдЯ़ों
(1813).
4. рд╕рддी рдк्рд░рдеा рдХाрдиूрди. рд╡िрд▓िрдпрдо рдмेंрдЯ़िंрдЧ
(1829).
5. рдЪाрд░्рдЯ़рд░ рдПрдХ्рдЯ़ рд╡िрд▓िрдпрдо рдмेंрдЯ़िंрдЧ
(1833).
6. рдЪाрд░्рдЯрд░ рдПрдХ्рдЯ़ рд▓ाрд░्рдб़ рдб़рд▓рд╣ौрдЬी
(1853)
7. рд╡िрдзрд╡ा рдкुрдирд░्рд╡िрд╡ाрд╣. рд▓ाрд░्рдб़ рдб़рд▓рд╣ौрдЬी
(1856)
# 7. рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдШрдЯ़рдиाँрдП ::::
рдХ्рд░. рдШрдЯ़рдиा рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдХा рдиाрдо
1. рдПрдорд╕्рдЯ्рд░ ,рд░ेंрдб़ рд╣рдд्рдпा рдЪाрдкेрдХрд░ рдмंрдзु
2. рдЕрд▓ीрдкुрд░ рдХांрдб़ рдк्рд░рдлुрд▓्рд▓ рдЪाрдХी рдЦुрджीрд░ाрдо рдмोрд╕
3. рдЬैрдХ्рд╕рди рд╣рдд्рдпा рдЕрдиंрдд рдХрди्рд╣ेрд░े
4. рдХрд░्рдирд▓ рд╡ाрдЗрд▓ी рд╣рдд्рдпा рдорджрдирд▓ाрд▓ рдзींрдЧрд░ा
5. рджिрд▓्рд▓ी рдмрдо рдХांрдб़ рдмрд╕ंрдд рдХुрдоाрд░ ,рд░ाрд╕ рдмिрд╣ाрд░ी
6. рдХाрдХोрд░ी рдЯ्рд░ेрди рдХांрдб़ рдЕрд╢рдлाрдХ рдЙрд▓्рд▓ा,рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж рдмिрд╕्рдоिрд▓
7. рд╕ाрдг्рдб़рд░्рд╕ рдХांрдб़ рднрдЧрддрд╕िंрд╣
8. рд╢рд╕्рдд्рд░ाрдЧाрд░ рдб़рдХेрддी рд╕ूрд░्рдпрд╕ेрди
9. рдб़ाрдпрд░ рд╣рдд्рдпाрдХांрдб़ рдКрдзрдорд╕िंрд╣
#8.рд╡िрдЯाрдоिрдиों рдХे рдиाрдо ,рдХрдоी рд╕े рд░ोрдЧ ::::
рд╡िрдЯाрдоिрди. рдиाрдо. рдХрдоी рд╕े рд░ोрдЧ
B¹ рдеाрдпрдоिрди. рдмेрд░ी - рдмेрд░ी
B² рд░ाрдЗрдмрд▓ोрдл्рд▓ेрд╡िрди. рдХीрд▓ोрд╕ीрд╕
B5. рдиिрдХोрдЯिрдиिрдХ рдЕрдо्рд▓. рдкेрд▓ाрдЧ्рд░ा
B6. рдкाрдпрд░ीрдбाँрдХ्рд╕ीрди. рдкेрд╢िрдп рдРंрдарди
B3. рдкैрди्рдЯाрдеिрдиिрдХ рдЕрдо्рд▓. рдЪрд░्рдо рд░ोрдЧ
H. рдмाрдпोрдЯिрди. рдмाрд▓ рдЧिрд░рдиा
B12. рд╕ाрдЗрдиों рдХोрдмрд▓ाрдоाрдЗрди. рд░рдХ्рдд рдХрдоी
A. рд░ेрдЯ़िрдиाрд▓. рд░ंрддौंрдзी
D. рдХोрд▓िрдХैрд▓्рд╕िрдлैрд░ाрд▓. рд╣рдб्рдбी рдХрдордЬ़ोрд░
E. рдЯोрдХोрдлेрд░ाँрд▓. рдк्рд░рдЬрдирди рджोрд╖
K. рдиैрдк्рдеाрдХ्рд╡ीрдиोрди рд░рдХ्рдд рд╕्рдХंрджрди рдирд╣ी рд╣ोрддा
# 9. рд╡ाрдпрд░рд╕ (virus) рдж्рд╡ाрд░ा рдкैрджा рд╣ोрдиें рд╡ाрд▓ी рдмीрдоाрд░ींрдпाँ ::::
рдХ्рд░. рд╡ाрдпрд░рд╕. рдмीрдоाрд░ी
1. H.I.V. рдПрдб्рд╕
2. рд╡ेрд░िрдУрд▓ा рдЪेрдЪрдХ
3. рд╡ैрд░िрд╕ेрд▓ा рдЪिрдХрдирдкाрдХ्рд╕
4. рд░ाрдЗрдиों рд╕рд░्рджी рдЬुрдХाрдо
5. рд╣рд░рдкीрдЬ. рд╣рд░рдкीрдЬ
6. рдЖрд░рдмों рдб़ेंрдЧू
7. рд░рд╣ेрдм्рдб़़ों рд░ेрдмीрдЬ
рдк्рд░рд╢्рди 1. рдкрд░рдоाрдгु рдоें рдХिрддрдиें рдХрдг рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣рддें рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░ = рдкрд░рдоाрдгु рдоें рддीрди рдХрдг рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд░рд╣рддें рд╣ैं.рдЬिрдирдХे рдиाрдо рдиिрдо्рдиाрдиुрд╕ाрд░ рд╣ैं,
рез.рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ाрди .
реи рдк्рд░ोрдЯाрди .
рей. рди्рдпूрдЯ्рд░ाрди .
рдк्рд░ोрдЯ़ाрди рдФрд░ рди्рдпूрдЯ्рд░ाрди рдкрд░рдоाрдгु рдХे рдиाрднिрдХ (Nucleus) рдоें рд╕्рдеिрдд рд░рд╣рддे рд╣ैं.рдЬрдмрдХि рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ाрди рдкрд░рдоाрдгु рдХे рдиाрднिрдХ рдХे рдмाрд╣рд░ рд░рд╣рддा рд╣ैं.
рдк्рд░ोрдЯ़ाрди рдПрдХ рдзрдиाрд╡ेрд╖िрдд рдХрдг рд╣ोрддा рд╣ैं,рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ाрди рдкрд░ рд░िрдгाрд╡ेрд╖िрдд charge рд╣ोрддा рд╣ैं.рдЬрдмрдХि рди्рдпूрдЯ्рд░ाрди рдЖрд╡ेрд╖рд╡िрд╣िрди рдХрдг рд╣ोрддा рд╣ैं.рдЕрд░्рдеाрдд рдЗрд╕ рдкрд░ рди рддो рдзрдиाрд╡ेрд╢ рд╣ोрддा рд╣ैं рдФрд░ рдиा рд╣ी рд░िрдгाрд╡ेрд╢.
рдк्рд░рд╢्рди реи.рдкрд░рдоाрдгु рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХी рдЦोрдЬ рдХिрд╕рдиें рдХी рдеी ?
рдЙрдд्рддрд░ = рдмोрд░ рдФрд░ рд░рджрд░рдлोрд░्рдб़ рдиे рд╕рди् 1913 рдоें рдкрд░рдоाрдгु рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХी рдЦोрдЬ рдХी рдеी.
рдк्рд░рд╢्рди рей.рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ाрди рдк्рд░ोрдЯाрди рдФрд░ рди्рдпूрдЯ्рд░ाрди рдХी рдЦोрдЬ рдХिрд╕рдиें рдХी рдеी ?
рдЙрдд्рддрд░= рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдЬे.рдЬे.рдеाрдорд╕рди рдиे рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ाрди рдХी рдЦोрдЬ рд╕рди् 1897 рдоें рдХी рдеी.рдЬрдмрдХि рдк्рд░ोрдЯ़ाрди рдФрд░ рди्рдпूрдЯ्рд░ाрди рдХी рдЦोрдЬ рдХ्рд░рдорд╢ : рд░рджрд░рдлोрд░्рдб़ (1919) рдФрд░ рдЬैрдо्рд╕ рдЪैрдб़рд╡िрдХ (1932) рдиे рдХी рдеी.
рдк्рд░рд╢्рди рек.LASER рдХा рдкूрд░ा рдиाрдо рдХ्рдпा рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░ = Light Amplification by Stimulated Emission of Rediotion.
рдк्рд░рд╢्рди рел. рдЬीрд╡ाрд╢्рдо рдЧ्рд░рд╣ рдХिрд╕े рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░ = рдЪрди्рдж्рд░рдоा
рдк्рд░рд╢्рди рем.рдЪंрдж्рд░рдоा рдкрд░ рдЬाрдиें рд╡ाрд▓ें рдпाрди рдХा рдиाрдо рдХ्рдпा рдеा ?
рдЙрдд्рддрд░ = рдЕрдкोрд▓ो
рдк्рд░рд╢्рди рен.рдк्рд░рде्рд╡ी рдХा рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рдЪंрдж्рд░рдоा рдХे рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рдХा рдХिрддрдиें рдЧुрдиा рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░ = 81 рдЧुрдиा
рдк्рд░рд╢्рди рео.рдЯाрдЗрдЯрди рдХिрд╕рдХा рдЙрдкрдЧ्рд░рд╣ рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░ = рдЪंрдж्рд░рдоा
рдк्рд░рд╢्рди реп.рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЧ्рд░рд╣ рдХोрди рд╕ा рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░ = рдмृрд╣рд╕्рдкрддि (Jupiter)
рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:
рдЯिрдк्рдкрдгी рдкोрд╕्рдЯ рдХрд░ें